ДЕМОКРАТИК қадриятлар қарор топиб бораётган бир вақтда давлат хизматчилари томонидан порахўрлик, мансаб мавқеини суиистеъмол қилиш билан боғлиқ жиноятларнинг содир этилиши давлат ҳокимиятининг обрўсизланишига, давлатнинг сиёсий, иқтисодий, ҳуқуқий тизимига путур етишига, натижада амалдаги ҳокимиятга нисбатан норозиликка сабаб бўлади.
Мамлакатимиз раҳбари Олий Мажлис палаталари қўшма мажлисидаги “Мамлакатимизда демократик ислоҳотларни янада чуқурлаштириш ва фуқаролик жамиятини ривожлантириш концепцияси” номли маърузасида давлат ҳокимияти ва бошқаруви органлари томонидан қонун ҳужжатларининг ижро этилиши устидан фуқаролик жамияти институтлари назоратини амалга оширишнинг тизимли ва самарали ҳуқуқий механизмини яратишга қаратилган “Ўзбекистон Республикасида жамоатчилик назорати тўғрисида”ги Қонунни қабул қилиш фурсати етганлигини таъкидлаб ўтган эди.
Бугунги кунда мазкур Қонун асосида жамоатчилик назорати фуқаролик жамияти институтлари, фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органлари томонидан давлат ҳокимияти органларига муайян қарорларни қабул қилиш бўйича мурожаат этиш, давлат ҳокимияти органлари ваколатига кирувчи масалалар бўйича сўровларни амалга ошириш, давлат ҳокимияти органлари ва маҳаллалар ҳудудидаги корхона ва ташкилот раҳбарларининг ҳисоботларини эшитиш каби шаклларда йўлга қўйилгани ўз самарасини бермоқда.
Мамлакатни ислоҳ қилишда олдимизда турган асосий вазифалардан бири коррупция, порахўрлик, мансаб лавозимини суиистеъмол қилиш, тамагирлик каби иллатларнинг олдини олиш ва унга қарши курашишдир.
Юртбошимиз иккинчи чақириқ Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг биринчи сессиясидаги маърузасида: “Биз давлат тузилмалари ва ҳуқуқни муҳофаза қилиш идораларидаги нохуш ҳолатлар — аҳоли кўз ўнгида ҳокимиятни обрўсизлантираётган порахўрлик, тамагирлик ва коррупция кўринишлари билан бундан буён асло муроса қила олмаймиз. Биз бундай иснод келтирувчи ҳодисаларга қарши бутун жамият билан биргаликда кескин курашмоғимиз даркор”, деб таъкидлаган эди.
Дарҳақиқат, бугунги глобаллашув жараёнида бу каби иллатларга қарши курашиш долзарб вазифалардан бири бўлиб қолди. Шу ўринда коррупция ўзи нима, деган саволга жавоб топиб олиш зарур.
Коррупция бу — мансаб мавқеидан шахсий мақсадларда фойдаланиш билан боғлиқ бўлган жиноят тури ҳисобланади. Коррупция фаолияти хуфиёна иқтисодиётнинг асосий турларидан биридир. Аксарият ҳолларда коррупция, деганда давлат хизматчилари томонидан шахсий манфаатларни кўзлаб, бойлик орттириш мақсадида пора олиш, қонунга хилоф пул даромадларини қўлга киритиш тушунилади. Аммо умуман олганда, давлат амалдорларигина эмас, балки давлат ташкилотида ишламайдиган фуқаролар ҳам коррупцияга доир муносабатларнинг иштирокчилари бўлиши, пора пул кўринишида эмас, балки бошқа нарса, яъни маълум хизматни амалга ошириш йўсинида ҳам бўлиши мумкин.
Этимологик жиҳатдан “коррупция” атамаси “бузиш, пора эвазига оғдириш”, деган маънони англатадиган лотинча “corruptio” сўзидан келиб чиққан. Юридик энциклопедия муаллифларининг таъкидлашича, “коррупция — мансабдор шахслар томонидан уларга берилган ҳуқуқлар ва ҳокимият имкониятларидан шахсий бойлик орттириш учун фойдаланишда ифодаланувчи сиёсат ёки давлат бошқаруви соҳасидаги жиноий фаолиятдир”.
Бугунги кунда республикамизда жиноятчиликнинг сабабларини аниқлаш чоралари кўрилмоқда, фош этилган коррупция иштирокчилари қаттиқ жазоланмоқда. Жиноятчилик кенг авж олиб кетишига ва нафс домига илинган амалдорларнинг бебошлигига йўл қўймаслик мақсадида узоқ муддатли чора-тадбирлар ишга солинган.
Шу ўринда қайд этиш жоизки, давлат ҳокимияти органлари фаолияти устидан кучли жамоатчилик назоратининг мавжудлиги — фуқаролик жамиятини барпо этишнинг энг муҳим шартларидан биридир. Бинобарин, фуқароларнинг фаоллиги, ижтимоий ҳодисаларга бефарқ бўлмаслиги ҳамда ҳар бир давлат хизматчисининг ўз фаолиятини жамоатчилик назорати остида эканлигини чуқур ҳис этиб бориши фуқаролик жамиятини шакллантириш жараёнида ўта муҳим аҳамият касб этади. Давлат назорат функцияларига нисбатан жамоатчилик назоратининг афзал ва муҳим жиҳатларига Президентимиз шундай таъриф беради: “Шуни унутмайликки, биз давлатнинг назорат функцияларини қанча кучайтирсак, назорат билан шуғулланувчи давлат тузилмалари ва органларини қанча кўпайтирсак, амалдорларнинг зўравонлиги ва коррупция шунча авж олаверади. Шунинг учун биз жамоатчилик назоратини, давлат фаолияти, шу жумладан, унинг куч ишлатувчи тузилмалари фаолияти устидан ҳам жамият назоратини ҳар томонлама кучайтиришга алоҳида эътибор қаратишимиз лозим. Бу масалада бундан бошқа муқобил йўл йўқ”.
Адлия вазирлиги бугунги кунда мазкур йўналишда қонун ҳужжатлари лойиҳаларини тайёрлаш, экспертизадан ўтказиш, соҳа мутахассислари ва экспертларининг фикрини ўрганиш, амалдаги қонунларимизни мониторинг қилиш ва хориж тажрибасини изчил таҳлил қилиш бўйича қатор чораларни олиб бормоқда. Энг муҳими, давлатимиз раҳбари белгилаб берган вазифаларнинг тўла-тўкис ижросини таъминлаш мақсадида давлат ва нодавлат ташкилотлари билан ҳамкорликда кенг жамоатчилик орасида тарғибот-тушунтириш ишлари ўтказаяпти.
Бугунги кунда коррупцияга қарши кураш мақсадларига фақат жиноят-ҳуқуқий воситалар билан эришиб бўлмаслигини ҳаётнинг ўзи кўрсатмоқда. Ўйлаймизки, бундай маънавий бузилиш ҳолатига қарши курашда нафақат давлат органлари, балки жамият ва умуман, барча фуқароларимиз масъулдирлар.
Алижон ҚАҲРАМОНОВ, Адлия вазирлиги масъул ходими